Б.Құранбек ағамыз көзі тірісінде көтерген әлеуметтік мәселелердің бірден бірі – қаржы пирамидасы. Кезінде «Айтуға оңай» бағдарламасында көтерілген тақырып бүгінде алып бәйтеректей тамыры жайылып, үлкен кеселге айналып барады.
Ең өкініштісі оның қазіргі қоғамда әртүрлі әлеуметтік мәселелердің туындауына себеп болуы мүмкін. Себебі пирамида жүйелері көбіне ең осал әлеуметтік топтарды, соның ішінде төменгі табысты адамдарды және қаржылық сауаттылығы аз азаматтарды алаяқтықпен тартуға тырысады. Атап айтсақ, пирамида схемаларының таралуы әлеуметтік теңсіздікті күшейтеді, адамдардың экономикалық жағдайына зиян тигізеді, психологиялық тұрғыдан зардап шегуге әкеледі.
Қаржы пирамидасының әлеуметтік мәселелерге тигізетін әсері өте ауқымды және әртүрлі аспектілерден көрінеді:
Әлеуметтік теңсіздік және кедейлік
Қаржы пирамидасы көбінесе төмен табысты, әлеуметтік осал топтарды мақсатты аудитория ретінде таңдайды. Адамдар көбінесе қаржылық қиындықтардан шығудың жолын іздеп, жоғары табыс әкелетін жалған мүмкіндіктерге қызығады. Әлеуметтік тұрғыда бұл үлкен мәселеге айналады, өйткені әлеуметтік жағдайы төмен адамдар өз ақшасын пирамидаға салып, біршама уақыт өткен соң барлық жинаған қаржыларын жоғалтады. Осылайша, қаржы пирамидасы кедейлік пен әлеуметтік теңсіздікті күшейтеді.
Отбасылық және психологиялық салдарлар
Қаржы пирамидасына қатысушылардың көпшілігі өздерінің жинақтарын жоғалтып, отбасылық қиындықтарға тап болады. Күйзеліс пен мәселе отбасы мүшелерінің арасындағы сенімді бұзады. Пирамида схемаларына қатысушылардың арасында өздерінің қаржылық қиындықтарын жасыруға тырысатындар да көп, бұл өз кезегінде ішкі қайшылықтарға, күйзелістерге, депрессия мен психикалық аурулардың өсуіне әкеледі. Сонымен қатар, пирамидаға қатысты ашық айтылмаған эмоционалдық және психологиялық аспектілер отбасыларға ұзақ мерзімді әсер етуі мүмкін.
Жастар мен білім беру мәселесі
Қаржы пирамидасының кең таралуына жастардың қаржылық сауатсыздығы себеп болуы мүмкін. Білім беру жүйесіндегі қаржы сауаттылығын дамыту мәселесі бүгінгі күні өзекті болып отыр. Жастардың көбісі мұның қаншалықты қауіпті екенін білмей, оңай табысқа қол жеткізу мақсатында кіреді. Қаржы пирамидалары білім мен ақпарат жетіспеушілігін тиімді пайдаланып, сол арқылы жастарды алаяқтық схемаларға тартады. Бұл жағдайдың алдын алу үшін жастар арасында қаржылық сауаттылықты арттыру қажет.
Қоғамдық сенім дағдарысы
Қаржы пирамидасының көп таралуы қоғамдағы жалпы сенім дағдарысын туындатады. Қаржы институттарына, банктерге және инвестициялық ұйымдарға деген сенім төмендейді. Себебі оған қатысушылар банк жүйесінің немесе басқа да қаржылық ұйымдардың әділдігіне күмәнмен қарай бастайды. Мұндай жағдай қоғамдық деңгейде заңға және экономикалық институттарға деген сенімсіздікті қалыптастырып, өз кезегінде мемлекет пен азаматтар арасындағы қарым-қатынасты бұзады. Қаржы пирамидасының әлеуметтік әсері осындай сенім дағдарыстарын тудырады.
Құқықтық және заңды мәселелер
Қаржы пирамидасына қатысушылардың көбісі өздерінің құқықтарын қорғау қиынға түседі. Пирамида құлаған кезде адамдардың ақша алуы мүмкіндігі тым аз болады, өйткені қылмыстық схемалардың әдетте нақты құқықтық жауапкершілікке тартылуы қиын. Қаржы пирамидасын ұйымдастырушылардың көпшілігі заңды жауапкершіліктен құтылып кетеді, ал алданған азаматтар өздерінің қаржыларын қайтара алмайды. Бұл, әсіресе, заңнаманың әлсіздігі мен құқық қорғау органдарының осындай қылмыстарды әшкерелеудегі қиындықтарына байланысты орын алады. Қаржы пирамидасына қатысушылардың құқықтық жағдайлары мен қорғаудың әдістері қазіргі таңда маңызды әлеуметтік мәселелердің бірі болып отыр.
Қаржы пирамидасы – қоғамның әлеуметтік құрылымына теріс әсер ететін күрделі және қауіпті құбылыс. Оның қоғамға тигізетін әсері әлеуметтік теңсіздікті, психологиялық мәселелерді, құқықтық дағдарыстарды және қоғамдық сенімнің бұзылуын туындатады. Қаржы пирамидасының салдарын азайту үшін қаржылық сауаттылықты арттыру, заңнаманы күшейту және адамдарға құқықтық қорғау шараларын ұсыну маңызды. Тек осындай шаралар арқылы ғана біз қаржы пирамидасының әлеуметтік мәселелерін шешуге болар еді.
Сурет: ашық дереккөздерден.